2024 bütçesinden her 100 lira vergimizin 17,4 lirası faize gitti

“`html

Ozan Bingöl

2024 yılı için Ocak-Aralık dönemi merkezi yönetim bütçe verileri, 10 trilyon 777 milyar TL’lik bütçe gideri ve 8 trilyon 670,9 milyar TL’lik bütçe geliri ile açıklandığında, bütçe açığının 2 trilyon 106,1 milyar TL olduğunu göstermektedir. Faiz dışı açığın mali disiplin açısından önemli bir gösterge olduğu unutulmamalıdır; bu rakam 835,7 milyar TL’dir.

Yıl sonu beklentisi olan 2 trilyon 651 milyar liralık bütçe açığının daha iyi bir performansla aşılmasına rağmen, 2,1 trilyonluk açık hala kayda değer bir boyuttadır. Yüksek faiz giderlerinin etkisi, bu yıl yine devam edecektir.

Kasım ayı bütçe verileri açıklandığında, bütçe açığının tahminlerin fazlasıyla altında kalması umut vermişti. Ancak, Hazine’nin bazı ödemeleri yıl sonuna bırakması, durumun aslında pek iç açıcı olmadığını ortaya koydu. Yılın son ayında, Hazine’nin nakit dengesi ve borçlanma ihtiyacı ertelemelerle şekillendi. Sonuç olarak, Aralık ayında bütçe açığı 829,2 milyar TL’ye ulaşarak Cumhuriyet tarihinin en yüksek seviyelerinden birine çıktı. Aynı dönemde faiz dışı açık da 753,9 milyar TL olmuştur. Yani bir yıllık bütçe açığının %39,4’ü sadece tek bir aya yığılmıştır; bu da sağlıklı bir mali yönetimi yansıtmamaktadır.

2024 yılı bütçesinin harcama kalemlerinin dağılımını inceleyen grafikte görülmektedir ki; cari transferler %35,9 ile en büyük gider kalemi olmuştur. Cari transferler içinde sosyal yardım, SGK’ya devlet yardımı, görev zararları ve KÖİ ödemeleri gibi birçok kalem bulunmakta ve denetim ile şeffaflık açısından en az kontrol edilen kalem olarak dikkat çekmektedir.

İkinci büyük harcama kalemi ise personel giderleridir. Devletin yatırımlarını temsil eden sermaye gideri ise yalnızca %8,8 seviyesinde kalmıştır. 2024 yılı içerisinde 943,1 milyar liralık yatırım harcaması, faiz harcamasının sadece dörtte üçüne tekabül etmektedir. Yani, 2024’te yapılan her 4 birimlik faiz harcamasına karşılık, yalnızca 3 birim yatırım yapılmıştır.

Kaynak: HMB Bütçe Gerçekleşme Raporu 2024-Aralık

Son yıllarda hükümetin yüksek faize karşı duruşu en yoğun zamanını yaşadı. Ancak bütçedeki yüksek faiz giderleri, bu tutumla çelişiyor. 2016 yılında 100 liralık vergi gelirinin 10,9 TL’sinin faize giderken, 2024 yılı itibarıyla ödediğimiz vergilerin %17,4’ü faizi karşılamak için harcanmıştır.

Bu durum, emekçiler, çiftçiler, sanayiciler ve esnaflar gibi kesimlerin vergilerinin önemli bir bölümünün; yatırım, üretim, sağlık, eğitim ve tarım gibi alanlara değil, doğrudan faize ayrıldığını göstermektedir.

Tablo 1: Vergi Gelirlerinden Faiz İçin Yapılan Ödemeler

Kaynak: HMB

Bütçenin gelir tarafında köklü bir değişiklik görünmüyor. Dolaylı vergi ağırlıklı gelir yapısı ise sabit kalmaya devam ediyor.

2024 yılında toplanan her 100 liralık vergiden %51,7’sinin yalnızca ÖTV ve KDV’den geldiğini belirtmek önemlidir. Bazı vergi kalemlerinde ise rekor artışlar gözlemlenmiştir.

Tablo 2: 2024 Yılında Bir Önceki Yıla Göre Artış Rekoru Kıran Vergiler

Kaynak: HMB

Hazine’nin en önemli gelir kaynağı vergi gelirleridir. Eğer harcama kalemlerinde etkinlik ve verimlilik sağlanmazsa, kamu ihalelerinde şeffaflık ve etkinlik sağlanamaz ise Hazine kaynakları asla yeterli olmaz. 2024 yılı için;

– Saniyede 231 bin TL,

– Dakikada 13,9 milyon TL,

– Saatte 833,8 milyon TL,

– Günde 20 milyar TL,

– Ayda 608,7 milyar TL,

– Yılda toplamda 7 trilyon 304 milyar 863 milyon TL

VERGİ ödedik ama yine de yeterli olmadı, toplam bütçe açığı 2,1 trilyon lira gibi bir tablo ortaya çıktı!

Mal ve hizmet alımları, başlangıç ödeneğinin %110 oranında gerçekleştirilmiş olup, bütçeden daha fazla harcama yapılmıştır. Tasarruf açısından gerekli tedbirler alınmadığından birçok kalemde gereksiz harcama gözlemlenmiştir. Örneğin 2024 yılı boyunca;

• Faiz gideri olarak 1 trilyon 270 milyar lira ödendi, oysa aynı yıl yatırıma bu rakamın yalnızca dörtte üçü ayrılabildi.

• Gençlik ve Spor İl Müdürlüklerine cari transfer kaleminden 112,7 milyar lira aktarıldı. Bu aktarımların detayları net bir şekilde paylaşılmadı.

• 2020 yılına kadar hiç harcama yapılmamış olan “Ekonomik/Mali Amaçlı Diğer Transferler” kaleminden ise 69,9 milyar lira harcandı; detayları hala belirsiz.

• Baskı ve cilt giderleri için 17,6 milyar lira harcanmışken, bu harcamalar hakkında bilgi yok.

• Ziraat Bankasına 88,7 milyar lira görevlendirme gideri ödendi; bu miktar, tarım sektöründe yapılan destek ödemeleriyle eşdeğer bir tutardır.

• Yerli vakıflara yapılan destekler arasında, Türkiye Maarif Vakfına 4,9 milyar lira, Yunus Emre Vakfına ise 1,8 milyar lira aktarılmıştır.

• Merkezi yönetim bütçesinin “Yolluklar” başlıklı kaleminde yapılan harcama 21,2 milyar lirayı bulmuştur; bu tutar başlangıç ödeneğinin %153’üne karşılık gelmektedir.

• 2024 yılı destekleri arasında uzun metraj film ve dizi projelerine ayrılan bütçe, 2023 yılına göre üç kat artarak 231 milyon liraya çıkmıştır. Ancak hangi projelerin destek aldığına dair bir bilgi mevcut değildir.

Tarım Kanunu gereğince sağlanacak tarımsal desteğin, GSYH’nın %1’inden az olmaması gerektiği belirtilmiştir. Ancak bu hüküm, uzun yıllardır uygulanmamakta ve 2024 yılında da durum değişmemiştir. Tarımsal desteklerin detayları aşağıda verilmiştir:

Tablo 3: 2024 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesinde Tarımsal Destek Tutarları

Kaynak: HMB

2024 yılı merkezi yönetim bütçesinden tarıma ayrılan destek tutarı toplamda 91,5 milyar TL idi. Aynı yıl içinde ise faiz giderleri 1 trilyon 270 milyar lira olarak gerçekleşmiştir. Bu da gösteriyor ki tarıma sağlanan destek, faiz ödemelerinin 13,8 katıdır. Eğer bu denli destek tarıma verilseydi, bugün dışa bağımlılığımız bu kadar yüksek olmayabilirdi; temel gıda ürünlerinde sıkıntı yaşamazdık ve hayvan ithal etmek zorunda kalmazdık.

Sonuç olarak, siyasal tercihler, politikalar ve uygulamalar belirlediğimiz yönelimin ve sonuçların temelini oluşturmaktadır.

“`